گزارشی از مشکلات فعالان حوزه صنایع دستی در ایام کرونایی؛ سال بد صنایع‌دستی

سال 99 برای هنرمندان صنایع‌دستی سال خوبی نبوده است. کرونا بر پیکر کم جان صنایع دستی زخم عمیقی وارد کرد و نفس فعالان صنعت صنایع دستی را به شماره انداخت.

تسهیلات حمایتی دولت هم کاری از پیش نبرد و هنرمندان همچنان با مشکلات مالی ناشی از کاهش تولید و فروش محصولاتشان دست به گریبان هستند. در این میان برخی از فعالان این عرصه از دور خارج شدند و برخی هم برای فروش به فضای مجازی به صورت خودجوش روی آوردند.

یک فعال میراث فرهنگی و صنایع دستی درخصوص ارزیابی وضعیت صنایع دستی در یک سال گذشته معتقد است که صنایع دستی، یکی از بدترین و کم رونق ترین و کسادترین دوران خودش را در دوران تاریخ تجربه کرده است. که البته فقط محدود صنایع دستی نیست و گروه های دیگر را هم شامل می شود

هرچند وضعیت تولید و فروش صنایع‌دستی قبل از شیوع کرونا هم چندان قابل قبول نبود و بسیاری از تولیدکنندگان روستایی به کاهش فروش شدید در سال های اخیر گله داشتند، اما به آینده صنایع دستی خوشبین بودند.

 هنرمند صنایع دستی به خبرنگار سیناپرس می گوید: معضلات و مسائل پیش ‌روی هنر صنایع دستی تنها مربوط به زمان شیوع کرونا نیست بلکه پیش از آن هم موارد متعددی بر سر راه رونق اقتصادی هنرمندان صنایع دستی قرار داشته است.

 زمانی که در زمینه تولید ساخت لوازم تزیینی و دکوری فعالیت می کند می گوید: از زمانی که حضور توریست و گردشگران در کشور کمرنگ ‌شد، صنایع دستی هم با مشکل فروش روبرو شد.
هنرمند دیگری که از وضعیت موجود گله مند است،می گوید: تهیه مواد اولیه مورد نیاز تولید از مهمترین چالش‌هایی است که مانع رونق تولید و فروش صنایع دستی شده است.

فرزاد احمدی که در حوزه گلیم بافی سابقه طولانی دارد؛ ادامه می دهد: گرانی مواد اولیه حاصل از مشکلات کلان اقتصادی کشور نیز بر قیمت صنایع دستی تاثیر داشته به طوری که رکود اقتصادی چشمگیری را در تولید و فروش صنایع دستی به دنبال داشته است. او می‌گوید: در واقع پشتیبانی و حمایت در حوزه تهیه مواد اولیه و فروش که باید وجود داشته باشد، مشکل همیشگی فعالان این حوزه است.

چالش های خرده فروشی ها

تقریبا در یک سال گذشته از زمان شیوع پاندمی کرونا در کشور، بسیاری از خرده فروشی ها دچار چالش جدی شدند و کسب و کارشان با رکود خیلی محسوسی همراه شد. بخش عمده ای از فروش صنایع دستی هم در قالب خرده فروشی صورت می گیرد.
 پژوهشگر هنر و صنایع دستی دراین خصوص به سیناپرس می گوید: با اپیدمی شدن کرونا، نمایشگاه های مناسبتی، بازارچه های شهری، جشن نوروز که در اسفند و فروردین هر سال است اوج فروششان بود، این فرصت از دست رفت. همچنین، تعطیلی بازارها و اماکن شهری منجر به تعطیلی فروشگاه صنایع دستی که بخشی از محصولات صنایع دستی را عرضه می کردند شد. از سوی دیگر در این برهه زمانی، وقتی گردشگری تعطیل و سفر ملغی شد در نتیجه اغلب سوغات هایی که در سفرها تهیه می شد، دیگر امکانی برای عرضه و فروش وجود نداشتند. همه اینها در کنار هم موجب شد تا عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی ایران در سال گذشته با مشکلات جدی روبه رو باشند و وضعیت خوبی تا به الان نداشته باشند.

حجت الله مرادخانی ادامه می دهد: اگر هم فعالیتی صورت گرفته، توسط هنرمندان خودشان در قالب شبکه های اجتماعی بوده که آن هم مشکلاتی به همراه داشته اند. از طرف دیگر زنجیره مواد اولیه و مسائل تولید هم مانع جدی بود. اگر بطور کل بخواهم وضعیت صنایع دستی در یک سال گذشته را ارزیابی کنم، شاید یکی از بدترین و کم رونق ترین و کسادترین دوران خودش را در دوران تاریخ تجربه کرده است. که البته فقط محدود صنایع دستی نیست و گروه های دیگر را هم شامل می شود.

وی درادامه می افزاید: هنرمندان این حوزه همواره بر این تاکید داشتند که بهتر است دولت به جای تلاش برای برگزاری نمایشگاهی که قرار بود تابستان برگزار شود – که خوشبختانه به دلیل خطر جدی که برای سلامت هنرمندان داشت لغو شد – آن هزینه ها را صرف مشارکت بخشی از صنایع دانش بنیان کند، یا صرف راه اندازی پرتالی برای عرضه و فروش صنایع دستی کند.
این پژوهشگر صنایع خلاق  در گفتگو با  خبرنگار سیناپرس اظهار کرد: متاسفانه این اتفاق نیفتاد و فقط به تازگی وبسایتی با همکاری شرکت ایرانگردی و جهانگردی به عنوان مجری کار راه اندازی و رونمایی شد که هنوز وضعیت مشخصی ندارد. اما بهتر بود این اتفاق سال گذشته یا اوایل بهار صورت می گرفت و این مدت، فرصت خوبی برای اطلاع رسانی بود. هر چند با وجود تاخیر زیاد در راه اندازی، اتفاق خوبی است، اما برای مرجع شدن و ارائه کارهای هنرمندان به علاقمندان، نیاز به زمان دارد.
به اعتقاد این مدرس دانشگاه؛ سایت مجازی صنایع دستی به تازگی راه اندازی شده و هنوز اظهار نظر در مورد آن زود است. با گذشت زمان ایرادات و مشکلاتش مشخص و بعد نهایی می شود.

مرادخانی تاکیدکرد: همچنین از سوی دیگر نیاز به تبلیغات، شناسایی و معرفی دراین خصوص وجود دارد وامیدوارم مسوولین میراث فرهنگی برای آن فکری کرده باشند. چرا که بدون چنین پشتیبانی نمی توان انتظار داشت که سایت به اهداف خودش برسد. ولی چنانچه روی آن کار شود و از ظرفیت های شبکه اجتماعی برای معرفی آن استفاده شود به نظر می تواند قدمی برای آن باشد و اینکه آیا تاثیری در توسعه صنایع دستی دارد باید ببینیم که چقدر می تواند موثر باشد و چقدر قائده مند و خوب طراحی شده است. اظهار نظر در این مورد هنوز زود است.

راهکارها و ایده های کارگشا

مرادخانی با بیان اینکه، همیشه ما نباید اصرار بر حل همه مشکلات و ارائه راهکارها داشته باشیم به مقوله استفاده از اینترنت و دسترسی همگانی به فضای جهانی اطلاعات اشاره می کند و می گوید: با توجه به اینکه این موضوع یک معضل جهانی و بین المللی است باید از تجربیات دیگر کشورها استفاده کنیم. ایده های خلاقانه و نوآورانه ای که دیگر کشورها در این مسیر بکار بردند برای ما گام موثری باشد در حل این مشکلات. زیرا صنایع دستی و هنرهای سنتی یک بخش مهم از فرهنگ و صنایع فرهنگی ما هستند و شاید مزیت اصلی ما در عرصه جهانی در حوزه صنایع خلاق، صنایع دستی باشد.

وی درخصوص دیگر راهکارها به مطالعه و بررسی بیشتر هنرمندان اشاره می کند و می افزاید: اینترنت فرصت مناسبی برای هنرمندان است تا در زمینه کاری خود اطلاعات خود را به روز و ارتقا دهند و با استفاده از مدیریت شبکه های اجتماعی از ظرفیت این شبکه ها برای رونق کسب و کار خود استفاده کنند. اینستاگرام با توجه به ماهیت بصری و تصویری مقوله بسیار مهمی است که هنرمندان برای فروش محصولات کسب و کار خود را تقویت کنند.

به گفته مرادخانی در این موقعیت و با توجه به محدودیت های موجود، فضای مجازی، مهمترین فرصت برای عرصه است و برای حضور در فضای مجازی بی تردید مطالعه، آموزش و یادگیری مقوله بسیار مهمی است؛ همچنین کار گروهی و پیوستن به شرکت ها و استارت آپ های فعال در حوزه فناوری اطلاعات و اینترنت در بهبود بخشیدن، ارتقای کیفیت و معرفی کردن کسب و کار نقش مهمی ایفا می کند.

به اعتقاد این پژوهشگر صنایع خلاق، در همه استان ها، شرکت های دانش بنیان و پارک های علم و فناوری وجود دارند که در حوزه فناوری، اینترنت و فضای مجازی فعالیت می کنند. می توان با همکاری این شرکت ها؛ به صورت گروهی پروژه تعریف کنند و به صورت برنده برنده که در واقع ارزش افزوده این دو در کنار هم قرار میگیرد و یک حالت هم افزایی به وجود می آورد؛ از پتانسیل های همدیگر برای رشد کسب و کارشان و رسیدن به فروش بهتر و بیشتر و در نتیجه سود متناسب بهره ببرند.