نقش های کهن ایرانی هنری رو به زوال

سال گذشته مرکز پژوهش های مجلس گزارشی منتشر کرد که در آن آماری ارائه شده بود مبنی بر اینکه ۸۰ درصد وسایل و ابزار صنایع دستی تولیدات داخلی هستند.

در این گزارش آمده بود، زنان بیش از ۷۰ درصد شاغلان صنایع دستی را تشکیل می دهند. علاوه بر نقش صنایع دستی در راستای رونق مشاغل خانگی با توجه به بحران های نفتی و افت قیمت نفت، صنایع دستی به دلیل تنوع تولید و بی نیازی به سرمایه گذاری کلان و زیرساخت های گسترده می تواند نقش ویژه ای در رشد اقتصادی، افزایش درآمدهای ارزی و ایجاد اشتغال در کشور ایفا کند.

از سوی دیگر، صنایع دستی به عنوان ویترین فرهنگی کشورها همیشه مورد توجه بوده است. با توجه به موارد یاد شده و نقش همه جانبه ای که صنایع دستی در کشور دارند، در قیل و قال کالاهای مدرن امروزی به دست فراموشی سپرده شده اند.

سنتی که در هیاهوی مدرنیته گم شده است

یکی از صنایع دستی که قدمت دیرینه ای در کشور ما دارد، فرشبافی و گلیم بافی است که در زمره صنایع دستی بسیاری از استان های کشور محسوب می شود. اما متاسفانه امروزه با گسترش مدرنیته مورد بی مهری قرار گرفته و رو به زوال است.

یک پژوهشگر حوزه صنایع فرهنگی در گفتگو با سیناپرس با بیان اینکه، پیشینه فرهنگی هر کشوری وابسته به اهمیتی است که آن کشور به صنایع دستی می دهد، گفت: باید این موضوع را درک کنیم که هر محصولی برگرفته از یک جامعه محلی است و آن جامعه محلی هم مقتضات فرهنگی خاص خودش را دارد.

دکتر بهنام زنگی تصریح کرد: بسیاری از کالاها مصرفی نیستند، بلکه معنا تولید می کنند و ارزششان در معنایی است که خلق می کنند، فرش دستباف و گلیم هم در زمره همین محصولات هستند که متاسفانه امروزه در زمره کالاهای مصرفی قرار گرفته اند.

وی افزود: امروزه صنایع دستی فاخر تبدیل به تولیداتی شده اند که صرفا برای نمایشگاه های خاص طراحی می شوند و مخاطبانشان تنها هنرمندان هستند و نه عامه مردم. اینکه چرا مردم با اصول زیبایی شناسی قهر کردند، عارضه ای است که نیاز به انجام پژوهش های جامعه شناختی دارد.

ریشه انحراف در سلایق هنری ایرانیان چیست؟

رئیس انجمن علمی پژوهش‌های هنری ایران ادامه داد: صنایع دستی از دیرباز صنعتی مردمی بوده که آموزش های آن سینه به سینه منتقل می شد. با این وجود اکنون که در حوزه آموزش هم پیشرفت کرده ایم و ده ها جلد کتاب در این حوزه ها وجود دارد اما تا حد چشمگیری در تولید صنایع دستی تنزل پیدا کرده ایم که این موضوع جای بحث دارد.

زنگی تصریح کرد: به گونه ای که امروزه می بینیم فرشباف ایرانی وقت می گذارد و تابلوهای نقاشی ونکوک و رامبراند را در قالب تابلو فرش می بافد و این آثار میلیون ها تومان هم فروش می رود. نمی دانم این خطا از کجا نشات گرفته و این انحراف در سلائق هنری ما چگونه اتفاق افتاده است.

وی افزود: این در حالیست که زیباترین نقوش در پیشینه تاریخی کشورمان وجود دارد که ساعت ها می شود راجع به هرکدام صحبت و آنها را تحلیل کرد؛ آن وقت اینها را نادیده می گیریم و نقاشی های امپرسیونیستی را انتخاب می کنیم و با آنها فرش می بافیم.

زنگی ادامه داد: چون علم و آگاهی نداریم که این نقاشی در زمان خودش فلسفه ای داشته که اصلا با فلسفه فرش صددرصد مغایرت دارد. این سبک نقاشی نوعی مطالعه نور بوده به این معنا که باید به سرعت قبل از اینکه نور حرکت کند نقاشی تمام می شده، برای همین هم نقاشی های امپرسیونیستی به سرعت انجام می شدند.

وی اظهار کرد: بعد فرشباف ایرانی ماه ها وقت می گذارد و چنین چیزی را می بافد. این موضوع هم با فرهنگ فرش و هم با فرهنگ و فلسفه سبک امپرسیونیستی مغایرت دارد.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: این خطاها نیازمند شناسایی و تشخیص است، باید برگردیم به جوهره این هنر که دچار آسیب جدی شده است. البته، بخشی از مشکلات هم برمی گردد به عدم آگاهی و دانش فعالان حوزه صنایع دستی که در این فضا کار می کنند و متاسفانه به چشم یک کالای مصرفی به آن نگاه می کنند.

وضعیت فرش و گلیم در ایلام

از آنجا که ایلام به عنوان شهر ملی گلیم نقش برجسته کشور مطرح شده و حتی آوازه جهانی هم دارد به سراغ این شهر رفتیم تا وضعیت فرش، گلیم و جاجیم را در این شهر بررسی کنیم.

متاسفانه با اینکه فرش، گلیم، جاجیم و نمد از مهم‌ ترین صنایع دستی استان ایلام محسوب می شوند که حتی در سطح جهانی هم مشتریانی دارند، اما این صنایع اغلب فاقد طرح و نقشه هستند.

البته این معضل تنها مربوط به این استان نیست و بسیاری از استان ها مانند کاشان، کرمان، تبریز و… که در حوزه فرش، گلیم و جاجیم قدمت چند صدساله دارند، از این بی مهری رنج می برند.

با توجه به مشکلی که وجود دارد، یکی از شرکت های مستقر در پارک علم و فناوری ایلام که زیر نظر وزارت علوم فعالیت می کند، در این راستا فعالیت کرده و دستاورد قابل قبولی هم داشته است.

شرکت گلفرش دشت ارغوان ایلام فعالیت هایی در حوزه طراحی و نقشه فرش و گلیم پرداخته و پژوهش های مفیدی در این راستا انجام داده است.

مدیرعامل این شرکت در گفتگو با سیناپرس در رابطه با هدف تاسیس آن گفت: در آغاز دوره دانشجویی متوجه شدم هیچ گونه مکتوباتی در حوزه نقوش بومی در بافت فرش و گلیم در استان ایلام وجود ندارد.

امیرهوشنگ همتی افزود: از این رو، با کمک همکارانم حدود دو دهه اقدام به انجام تحقیقات میدانی و عکاسی از دست بافته های کهن، پژوهش در آثار باستانی و جمع آوری نقوش کردیم.

وی افزود: برای تعریف نقشه در حوزه فرش و گلیم و تابلو فرش که از صنایع دستی استان محسوب می شود، با حمایت پارک علم و فناوری استان توانستیم نقشه ها را ابتدا به صورت دستی و سنتی طراحی کرده و سپس با کمک نرم افزارهای مخصوص طراحی فرش و گلیم به صورت کاملا دیجیتالی آنها را پیاده سازی کنیم.

همتی با تاکید بر اینکه این فعالیت نوآورانه است، گفت: در این مدت بیش از 500 نقشه در حوزه فرش و گلیم و دیگر دستبافته ها با تکیه بر نقوش ایلام طراحی کردیم که برخی از این طرح ها به مرحله اجرا رسیده است.

جالی خالی متولی اصلی

وی ادامه داد: علیرغم اهمیت این موضوع اداره میراث فرهنگی استان نه تنها هیچ حمایتی از ما نکردند، حتی استقبالی هم از این کار صورت نگرفت. ما هم به صورت مستقل اقدام به تولید گلیم اصیل ایلامی کردیم که خوشبختانه به مرحله تجاری سازی و فروش هم رسیده است.

همتی در رابطه با چالش های این کار گفت: با توجه به اینکه قانون کپی رایت در کشور ما رعایت نمی شود، برخی افراد نقشه ها را از محصولات ما که فروخته شده کپی برداری کردند که این عدم رعایت کپی رایت معضل کار ماست.

وی افزود: ضمن اینکه بسیاری از فعالان این صنعت تخصص کافی ندارند و همین کار حرفه ای و تخصصی را برای ما سخت تر می کند.

همتی بیان کرد: مشکل دیگر در این حوزه موازی کاری نهادها و سازمان های مختلف است که باعث ایجاد هرج و مرج شده است. از همه مهتر سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که باید متولی این امر باشد، کمترین قدرت و نفوذ را در این حوزه دارد و شاید به همین دلیل این صنعت در مسیر پیشرفت قرار نمی گیرد.

به گزارش سیناپرس، با توجه به چالش های یاد شده در این گزارش و از آنجا که میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از متولیان این حوزه به شمار می آید، علیرغم پیگیری های صورت گرفته تا لحظه نگارش این گزارش هیچ یک از مسوولان این وزارتخانه پاسخگوی سوالات خبرنگار ما نبودند.